Het gesprek dat we niet meer durven te voeren

In de politiek hoor je vaak over mensen die het zwaar hebben. Mensen die hard werken maar nauwelijks rondkomen. Mensen die ziek zijn of door pech niet kunnen werken. En terecht, die verhalen moeten verteld worden, want we hebben als samenleving de plicht om voor elkaar te zorgen.

Maar er is ook een ander deel van de werkelijkheid waar zelden over wordt gesproken. Namelijk: dat er mensen zijn die weinig inzet tonen, weinig initiatief nemen, of weinig doen om zichzelf te ontwikkelen, maar wél volop gebruikmaken van alles wat de samenleving biedt. Ze verwachten veel, maar dragen weinig bij. Zodra je dat zegt, wordt het snel gezien als hard of ongevoelig. En dus blijft het gesprek uit.

Toch is dat juist wat we nodig hebben: een eerlijke discussie over wat we van elkaar mogen verwachten.

Twee waarheden tegelijk

1. Ja, er zijn mensen die hulp nodig hebben. Daar moet ruimte, begrip en steun voor zijn.

2. Maar er zijn ook mensen die kunnen, maar niet willen bijdragen. En dat is óók een probleem, want het tast het gevoel van eerlijkheid aan.

Als we alleen over de eerste groep praten en de tweede verzwijgen, verliezen we iets belangrijks: wederkerigheid. Het idee dat steun en inzet hand in hand gaan. Dat je iets teruggeeft als je kunt.

Waarom het gesprek zo moeilijk is

Het voelt ongemakkelijk om te zeggen dat niet iedereen evenveel verantwoordelijkheid neemt. Niemand wil de “harde” of “kil” persoon zijn die wijst op gemakzucht of passiviteit.
Maar als we dat niet doen, schuift de balans langzaam weg. De mensen die wél hun best doen, raken gefrustreerd. En de bereidheid om solidair te zijn, om elkaar te helpen, wordt kleiner.

Solidariteit werkt alleen als het van twee kanten komt.

Hoe we het beter kunnen doen

• Noem de dingen eerlijk bij naam. Er zijn mensen die hard werken en zichzelf ontwikkelen, en mensen die dat niet doen. Beide groepen bestaan.

• Kijk naar houding, niet naar labels. Het gaat niet om arm of rijk, uitkering of baan. Het gaat om wat je wél doet en wat je níet doet.

• Maak bijdrage weer iets positiefs. Laat zien dat werken, leren, initiatief tonen en jezelf ontwikkelen iets is om trots op te zijn.

• Beloon inzet zichtbaar. Als mensen merken dat hun moeite ertoe doet, groeit het vertrouwen in het systeem.

Een optimistische blik

Dit hoeft geen somber verhaal te zijn. Het is juist hoopvol.
Want als we eerlijk durven zijn over beide kanten van de samenleving, dan kunnen we een nieuwe norm zetten:
een samenleving waar we elkaar helpen én elkaar uitdagen om het beste uit onszelf te halen.
Waar steun vanzelfsprekend is, maar gemakzucht en passiviteit niet normaal worden.
Waar we trots zijn op bijdragen, groot of klein.
En waar wie klaagt over anderen, eerst zichzelf kritisch bekijkt: doe ik alles wat ik kan?

Dat is geen harde wereld. Dat is een rechtvaardige.